Wiatry w żeglarstwie
Delikatny powiew wiatru, pogoda bezwietrzna, a może wiatr gwałtowny i porywisty? Czy kiedyś zastanawialiście się, jak można zdefiniować wiatr?
Czym właściwie jest wiatr?
Pamiętam definicję wiatru, jakiej uczyliśmy się na geografii w szkole podstawowej. Według niej wiatr to silniejszy powiew powietrza. Inna definicja mówi, że „wiatr to powietrze, które się spieszy”. Trudno sobie dziś wyobrazić żeglarstwo bez skali natężenia wiatru, jaką opisał Francis Beaufort w 1805 roku. Dzięki niej wyróżniamy 13 stopni określających siłę wiatru od poziomu 0 oznaczającego ciszę przez poziom 1 -bardzo słaby powiew wiatru, 2 – wiatr słaby, 3 – łagodny wiatr, 4 – umiarkowany wiatr, 5 – żywszy wiatr, 6 – silny wiatr, 7 – bardzo silny wiatr, 8 – sztorm, 9 – silny sztorm, 10 – bardzo silny sztorm, 11 – gwałtowny sztorm, 12 – huragan.
Każdemu stopniowi tejże skali został przyporządkowany określony przedział prędkości wiatru oraz charakterystyczne przesłanki, które można zaobserwować na morskiej tafli. Na stałe do żeglowania flota brytyjska wprowadziła skalę Beauforta w 1839 roku.
Rodzaje wiatrów
Wyróżniamy następujące rodzaje wiatrów sezonowych. Są to pasaty, monsuny i wiatry lokalne.
Pasaty to ciepłe umiarkowane wiatry morskie, które są stałe. Występują w strefie międzyzwrotnikowej i wieją w kierunku równika z siłą od 3 do 6 stopni w skali Beauforta.
Monsuny to wiatry zmieniające kierunek na przełomie pór roku tj. lata i zimy oraz zimy i lata. I tak monsun letni (morski) wieje z morza na ląd, jest zwiastunem pogody deszczowej, niskiego ciśnienia nad lądem i wysokiego nad morzem. Z kolei monsun zimowy (lądowy) wieje z lądu na morze, zwiastuje pogodę suchą z wysokim ciśnieniem nad lądem i niskim nad morzem.
Wiatry lokalne są to prądy cyrkulacji atmosfery lub mogą dotyczyć lokalnych różnic temperatur. Charakterystyczne są dla konkretnych regionów geograficznych i pojawiają się w określonej porze roku, w określonym czasie czy przy konkretnym ciśnieniu. Do wiatrów lokalnych zalicza się: fen (wiatr wiejący z gór w doliny, suchy, ciepły i porywisty), wiatr bora (wiatr wiejący w dół po zboczach gór w stronę cieplejszego morza, wiatr porywisty, chłodny i silny), mistral (wiatr porywisty, suchy i zimny charakterystyczny dla południowej Francji), bryzy (wiatry wiejące na granicy dwóch obszarów zawsze od obszaru chłodniejszego do nagrzanego), cyklony tropikalne (są to nieduże, ale dynamicznie pogłębiające się układy niskiego ciśnienia, w których są duże gradienty ciśnienia i silne wiatry; w zależności od miejsca występowania zwane są tajfunami, huraganami, cyklonami czy willy — willies).
Rodzaje wiatrów w żeglarstwie
W żeglowaniu bardzo istotne są 3 podstawowe rodzaje wiatrów: rzeczywisty, własny i pozorny.
Wiatr rzeczywisty to powiew powietrza wynikający z warunków geograficznych czy meteorologicznych, czyli jest to wiatr o prawdziwym, faktycznym kierunku.
Wiatr własny to ruch powietrza wynikający z przemieszczania się obiektu. Wiatr własny jest zawsze skierowany w przeciwnym kierunku do ruchu obiektu i równy jego prędkości.
Wiatr pozorny to wypadkowa wiatru rzeczywistego i własnego. Jego siła i kierunek zależą od kursu i prędkości samego obiektu, jak i siły i kierunku wiatru faktycznego.
W żeglarstwie najistotniejszy jest wiatr pozorny i względem niego określamy kurs, po którym płyniemy. Kurs, czyli kierunek przemieszczania się łodzi żaglowej w stosunku do wiatru. I tak wyróżniamy następujące kursy w stosunku do wiatru: bejdewind, halfdewind, baksztag, fordewind.
Bejdewind to kurs, na którym odczuwamy wiatr wiejący skośnie do dziobu statku. Jacht porusza się wówczas najmocniej pod wiatr. Powoduje to mocne przechyły statku. Taka technika żeglowania jest spektakularna i ekscytująca, ale również bardzo niebezpieczna.
Halfdewind inaczej półwiatr, to kurs, na którym wiatr odczuwamy prostopadle do osi symetrii statku, czyli z boku. Jacht płynie wówczas dość szybko i łapie delikatne przechyły. Halfdewind uznawany jest za najbezpieczniejszy sposób żeglowania.
Baksztag to kurs, na którym odczuwamy wiatr skośnie od rufy (wiatr po skosie w plecy). Baksztag uchodzi za jeden z najbardziej sprzyjających kursów, gdyż nawet przy silnych porywach wiatru pozwala zachować równowagę jednostki pływającej.
Fordewind inaczej wiatr pełny, to kurs, na którym odczuwamy wiatr wiejący prosto od rufy. Pozwala on na wykorzystanie dodatkowych żagli zapasowych w celu zwiększenia prędkości jachtu. Kurs ten wymaga precyzji i koncentracji, gdyż jego zmiana przy pełnym wietrze może skutkować przeleceniem bomu nad pokładem i może stanowić realne zagrożenie wypadkiem dla załogi czy wyrzuceniem za burtę statku.
Poruszając temat rodzajów i kierunków wiatrów w żeglarstwie warto również wspomnieć o ostrzeniu i opadaniu. Ostrzenie to zmiana kursu w stronę kierunku, z której wieje wiatr. Opadanie natomiast to zmiana kursu w stronę przeciwną do wiatru. Jeśli wiatr wieje na prawą burtę (nawietrzną), a jacht płynie prawym halsem (strona, z której wieje wiatr) to skręt w prawo będzie ostrzeniem, a w lewo (na zawietrzną burtę) opadaniem. Ostrzenie jest więc skrętem na nawietrzną, a opadanie na zawietrzną.
